Ετικέτα: ΠΑΝΔΗΜΙΑ

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Στέλιος Στυλιανίδης: Ιταλικό μανιφέστο για την ψυχική υγεία εν μέσω πανδημίας – Οι Ιταλοί συνάδελφοι τολμούν, εμείς; (iEidiseis.gr)

Πηγή: iEidiseis.gr

Η πανδημία μας δίνει μια ευκαιρία να αλλάξουμε όχι μόνο το σύστημα της δημόσιας υγείας, αλλά και την ουσία της ψυχιατρικής και ψυχολογικής φροντίδας, να εξανθρωπίσουμε ένα βάρβαρο και αναποτελεσματικό σύστημα. Οι ευκαιρίες πάντα κατακτώνται, ποτέ δεν χαρίζονται.

Όπως έχουμε αναδείξει και σε άλλες δημόσιες παρεμβάσεις μας, η πανδημία έθεσε με επιτακτικό τρόπο στο προσκήνιο την ενίσχυση του δημόσιου συστήματος υγείας, του κοινωνικού κράτους, της κοινωνικής αλληλεγγύης, αλλά και της επερχόμενης πανδημίας ψυχικής υγείας, ως αποτύπωμα του συλλογικού τραύματος του πληθυσμού.

Οι δομικές ελλείψεις στην ψυχιατρική φροντίδα στη χώρα μας, η ανολοκλήρωτη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η ύπαρξη ενός κατακερματισμένου αθροίσματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας, το οποίο δεν αποτελεί συνεκτικό σύστημα προκειμένου να απαντήσει στις αυξανόμενες και πολύπλοκες ανάγκες για ψυχιατρική και ψυχολογική βοήθεια, η συνεχής παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων, η άνιση πρόσβαση στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων λόγω δραματικών ελλείψεων σε υπηρεσίες και δομές, η αύξηση των αναγκαστικών νοσηλειών στα εναπομείναντα ψυχιατρικά νοσοκομεία και στις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων, η συχνή χρήση περιοριστικών μέτρων (μηχανική και χημική καθήλωση) τα οποία εξευτελίζουν κάθε έννοια αξιοπρέπειας των ψυχικά πασχόντων, η δυσλειτουργία της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε σύνδεση με την ψυχιατρική φροντίδα, αποτελούν το ορατό μέρος του παγόβουνου μιας ζοφερής κατάστασης.

Η πρωτοβουλία να δημοσιεύσουμε (σε δική μου, ερασιτεχνική απόδοση) το πρόσφατο μανιφέστο για την ψυχική υγεία διακεκριμένων Ιταλών ψυχιάτρων και ψυχαναλυτών, οι οποίοι εκπροσωπούν σημαντικούς θεσμούς στη γειτονική μας χώρα, υπερβαίνει την κρίση της ψυχιατρικής φροντίδας στην Ελλάδα. Θέτει ουσιαστικά την ίδια την ουσία της ψυχιατρικής πρακτικής, η οποία κυριαρχείται δυστυχώς από ένα βιοϊατρικό, φαρμακολογικό μοντέλο και από την στείρα εφαρμογή θεραπευτικών πρωτοκόλλων, αγνοώντας την υποκειμενική οδύνη, την θεραπευτική σχέση και συμμαχία θεραπευτών-θεραπευομένων, την ανθρώπινη διάσταση της σχέσης των επαγγελματιών ψυχικής υγείας μέσα από ψυχαναλυτικές και άλλες ψυχοθεραπευτικές πρακτικές και τις θεραπευτικές και αποκαταστασιακές δυνατότητες που ανοίγονται όταν συνεργαζόμαστε ουσιαστικά με τους ασθενείς, τις οικογένειες τους και το θεραπευτικό τους δίκτυο στην κοινότητα.

Η ποιότητα της δημόσιας ψυχικής υγείας και ο πυρήνας της ψυχιατρικής και ψυχοθεραπευτικής φροντίδας, η προστασία των συνταγματικών δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων συμπολιτών μας, είναι δείκτης εύρυθμης λειτουργίας της δημοκρατίας μας και του πολιτισμού μας. Υπερβαίνει κατά πολύ τη στενή οπτική των «τεχνικών» της ψυχικής υγείας και την προσπάθεια συρρίκνωσης της φαινομενολογίας της ψυχικής οδύνης μόνο σε πρακτικές επιστημονικά τεκμηριωμένης ιατρικής. Οι Ιταλοί συνάδελφοι τόλμησαν να θέσουν όλο αυτό το ζήτημα με αποφασιστικότητα στην πολιτική ατζέντα της χώρας τους. Εμείς, οι δικοί μας ψυχιατρικοί, ψυχαναλυτικοί και ψυχοθεραπευτικοί θεσμοί, θα τολμήσουμε;

Η πανδημία μας δίνει μια ευκαιρία να αλλάξουμε όχι μόνο το σύστημα της δημόσιας υγείας, αλλά και την ουσία της ψυχιατρικής και ψυχολογικής φροντίδας, να εξανθρωπίσουμε ένα βάρβαρο και αναποτελεσματικό σύστημα. Οι ευκαιρίες πάντα κατακτώνται, ποτέ δεν χαρίζονται.

Ακολουθεί η απόδοση της διακήρυξης με τίτλο «Η φροντίδα της ψυχικής υγείας ως αναγνώριση της αξίας του ατόμου και άμυνα της δημοκρατίας».

Η φροντίδα της οδύνης στο πεδίο της δημόσιας ψυχικής υγείας βρίσκεται σε κρίση. Η κυριαρχία του βιοϊατρικού μοντέλου την αποξήρανε. Η μονοδιάστατη φαρμακολογική προσέγγιση της «ψυχικής οδύνης» και κατά προέκταση όλων των υπαρξιακών προβληματισμών, έχει ως αποτέλεσμα να ισοπεδώνει μέσα από τη βιολογία τις επιθυμίες μας, τα συναισθήματα μας, τις σκέψεις και δράσεις, αναφερόμενη σε έναν απαρχαιωμένο νατουραλιστικό ντετερμινισμό. Αυτός ο ντετερμινισμός πίστεψε ότι θα μπορούσε να πιστοποιήσει επιστημονικά, μέσα από τη χρήση «τεκμηρίων», να κατασκευάσει ομοιογενείς εικόνες των ψυχικών διαταραχών, αλλά έχασε από τη ματιά του την υποκειμενική εμπειρία. Αυτή η συρρίκνωση οδήγησε την βιολογική προσέγγιση σε απογοητευτικά αποτελέσματα. Πραγματοποιήθηκαν πολλές έρευνες, επενδύθηκαν τεράστιοι οικονομικοί πόροι, δημοσιεύθηκαν πολυάριθμα άρθρα, αλλά δεν μειώθηκαν οι αυτοκτονίες, οι νοσηλείες δεν βελτιώθηκαν, όπως επίσης και οι εκβάσεις ανάκαμψης των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το βιοϊατρικό μοντέλο βρήκε ισχυρή υποστήριξη στα ΜΜΕ, στην ακαδημαϊκή διδασκαλία, σε μεγάλο βαθμό στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, και επιμόλυνε τομείς της ψυχολογίας. Προοδευτικά, υπήρξε μια ανατροπή της προοπτικής του εξανθρωπισμού της ψυχιατρικής φροντίδας, η οποία με τόσο κόπο κατακτήθηκε, και παρατηρήθηκε μια παντοδύναμη επιστροφή στην λογική του ολοπαγούς ιδρύματος με διαφορετική μορφή: ο εγκλωβισμός των πασχόντων σε κατασκευασμένες διαγνωστικές κατηγορίες, σε συνάρτηση με τις προτεινόμενες φαρμακολογικές θεραπείες. Οι επιστημονικές έρευνες, οι οποίες τεκμηριώνουν την υπερβολική και κακή χρήση των ψυχοφαρμάκων, τα οποία πνίγουν μαζί με τα συμπτώματα και το ίδιο το άτομο, και προτείνουν συγκεκριμένες δυνατότητες αξιόπιστης αναπλαισίωσης της χρήσης τους, αγνοήθηκαν παντελώς.

Η ψυχιατρική, αποσυνδεδεμένη από την ψυχανάλυση/δυναμική ψυχολογία, από την ψυχοθεραπευτική πρακτική, από την φαινομενολογία, από την κοινωνική και σχεσιακή ψυχιατρική, φτώχυνε και κινδυνεύει να αναχθεί σε ένα τεχνικό επάγγελμα περίεξης-καταστολής των συναισθημάτων, το οποίο να εκτελείται από ψυχιάτρους, οι οποίοι σκέπτονται και δρουν βάσει αλγορίθμων. Η θεραπευτική σχέση εγκλωβίστηκε σε μια μονοδιάστατη προνοιακή σχέση μεταξύ θεραπευτών και θεραπευομένων, αντί να συγκροτήσει, σε ένα περιβάλλον αμοιβαιότητας, μια συναισθηματική και ψυχική συναλλαγή μεταξύ ίσων. Η σημερινή κατάσταση των πραγμάτων ευνοεί την αποπροσωποποίηση των βιωμάτων τόσο των επαγγελματιών ψυχικής υγείας όσο και των πασχόντων ατόμων. αυτή η τάση τείνει να δημιουργήσει ένα καταθλιπτικό κλίμα, συναισθηματικά φτωχό, στους χώρους της φροντίδας.

Η μεταρρύθμιση του Franco Basaglia (1), η οποία προσέφερε αξιοπρέπεια, δικαιώματα και δικαίωμα στην υποκειμενοποίηση των πολιτών, οι οποίοι έπασχαν από μια ψυχική διαταραχή, πρώην «ψυχιατρικούς ασθενείς» (οι οποίοι δεν αποτελούσαν μέχρι τότε μια νομική και πολιτική οντότητα), αποτελεί στόχο σφοδρών επιθέσεων, παρά το γεγονός της τεκμηρίωσης της ποιότητας φροντίδας από εκείνες τις δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες εφάρμοσαν στην πράξη το ανανεωτικό πνεύμα του νόμου. Έφτασε η στιγμή όπου όλες οι μεταρρυθμιστικές δυνάμεις, οι οποίες θεωρούν τη σκέψη και την πράξη της δημόσιας ψυχικής φροντίδας ως κριτικά εργαλεία κατασκευής αλληλεγγύης και δημοκρατίας στη ζωή των πολιτών, να ενωθούν ώστε να παλέψουν ενάντια στην αντιμεταρρύθμιση που λαμβάνει χώρα. Ένωση η οποία καλείται να οικοδομήσει μια προσέγγιση στην ψυχική οδύνη βασιζόμενη στο διάλογο μεταξύ τεχνογνωσίας των εμπλεκομένων ώστε να αναμετρώνται μεταξύ τους με έναν ισότιμο τρόπο.

Το να εργαζόμαστε μαζί, να ενώνουμε τεχνογνωσία και εμπειρίες μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση, απετέλεσε στις καλύτερες στιγμές της ιστορίας της ψυχιατρικής φροντίδας το στοιχείο προόδου του θεραπευτικού πλαισίου. Αυτή η προδομένη κληρονομιά πρέπει να ανακτηθεί.

Έχοντας ως βάση την αναγνώριση της αξίας του έργου των κοινοτικών ομάδων, ακρογωνιαίου λίθου του συνολικού συστήματος ψυχικής υγείας και τόπου στον οποίο απαρτιώνονται μεταξύ τους οι διάφορες προσεγγίσεις της φροντίδας, προτείνουμε.

-Η φαρμακολογική θεραπεία, στοχευμένη και κριτική, πρέπει να υποβοηθείται από μια υπομονετική εργασία στήριξης της σχέσης και ανθρώπινης υποδοχής της οδύνης, εργασία που έχει αποδειχθεί λειτουργική στην περίεξη του οξέος και εισβάλλοντος άγχους και της κατάθλιψης.

-Η φροντίδα, εμπνεόμενη από την θεωρία και την ψυχαναλυτική-ψυχοδυναμική κλινική (στις διαφορετικές μορφές της: ατομική, ομάδας, ζεύγους, οικογένειας) και από τις φαινομενολογικές αρχές, οφείλει να προάγει την εργασία του ψυχικού μετασχηματισμού, απαραίτητου για την επαναφορά στο παιχνίδι μιας επιθυμούσας υποκειμενικότητας.

-Η σχεσιακή θεραπεία, η οποία χρησιμοποιεί αρχές συστημικό-οικογενειακές και γνωσιακές-διαλογικές.

-Η εργασία της κοινωνικοπολιτισμικής ενσωμάτωσης μέσα στην κοινότητα όπου ζει κάποιος, η οποία απαιτεί μια ειδική δεξιότητα κατανόησης των ψυχικών και κοινωνικών δυναμικών της συλλογικότητας, μια μεγάλη ανθρώπινη ευαισθησία και μία συνεχή συνεργασία με θεσμούς και με χώρους ανθρωπιστικής κουλτούρας, λογοτεχνίας, θεάτρου, σινεμά, τέχνης. Αυτοί οι χώροι έχουν μια πολύτιμη λειτουργία ως προς την κατασκευή της κοινότητας, την διαμόρφωση των δικτύων που μοιράζονται το νόημα της εμπειρίας και δημιουργούν μια αίσθηση ταυτότητας ανοικτή στην διαφορά, στην ετερότητα, όχι κλειστή στον εαυτό της.
-Η εργασία της πρόληψης, βασιζόμενη στις πρώιμες διαγνώσεις, στην αξιοποίηση της ψυχοπαιδαγωγικής παρέμβασης και της ψυχοθεραπείας των παιδιών και των εφήβων, στην εξατομίκευση εύθραυστων οικογενειακών συστημάτων, στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις σε κοινωνικούς χώρους ευάλωτους οι οποίοι έχουν χτυπηθεί από φαινόμενα παρακμής, στα σχολεία, στους τόπους εργασίας, στα νοσοκομεία.

-Η ενεργή και οργανωμένη συμμετοχή των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας που συνεισφέρουν με τη δική τους υποκειμενικότητα στη διαδικασία της φροντίδας τους.

-Η υπέρβαση των περιοριστικών και βίαιων πρακτικών διαμέσου μιας συνεχούς κριτικής παρέμβασης και της προαγωγής εναλλακτικών πρακτικών σε όλα τα πλαίσια φροντίδας.

Η καλή λειτουργία της ομάδας οφείλει να έχει ένα απαραίτητο συμπλήρωμα σε μια αδιάκοπη και συστηματική επιδημιολογική εργασία και κλινική έρευνα, η οποία να επαληθεύει την επιτελούμενη εργασία φροντίδας ιδιαίτερα μέσα από την υιοθέτηση κριτηρίων ποιότητας: την ανάπτυξη συναισθηματικών δεσμών, τη δημιουργικότητα και την ελευθερία της προσωπικής έκφρασης.

Η κοινοτική ομάδα ψυχικής υγείας απαιτεί μια στέρεα αρχική εκπαίδευση όλων των συστατικών στοιχείων της. Η ομάδα δεν είναι το άθροισμα των δεξιοτήτων που την απαρτίζουν ούτε είναι μια απλή δραστηριότητα εξωνοσοκομειακή (εξωτερικών ιατρείων). Δεν ταυτοποιείται μέσα από τη γεωγραφική έδρα της αλλά μέσα από τη λειτουργία της, η οποία διαχέεται στην κοινότητα και υπερβαίνει τη σύνθεση της μέσα από δύο κατευθύνσεις. Από τη μια πλευρά περιλαμβάνει στην εργασία της τις ομάδες ασθενών, τις οικογένειες του, τις πολιτισμικές και κοινωνικές δυνάμεις με τις οποίες συνομιλεί. Από την άλλη πλευρά, δημιουργεί ένα αμάλγαμα συνεκτικό μεταξύ διαφορετικών οπτικών και φιλοξενεί στο εσωτερικό της μια ενιαία προοπτική, μια εργασία, ένα έργο φροντίδας συνεκτικό. Η ομάδα είναι ένας τόπος διαρκούς εκπαίδευσης και έρευνας, ο τόπος στον οποίο η θεραπεία της σοβαρής και εισβάλλουσας οδύνης μορφοποιείται μέσα από μια κοινή εμπειρία με τρόπο αυθεντικό και αληθινό.

Η ψυχική φροντίδα δεν είναι μια εφαρμογή τεχνικών αρχών στις οποίες τα πάσχοντα άτομα πρέπει να υπακούσουν, σε μια ψευδο-αμοιβαιότητα σχέσεων. Είναι μια πράξη, ένα πράττειν, με την ευγενική έννοια του όρου, όπως το διατύπωσε ο Αριστοτέλης: Η δράση, η οποία έχει ως αντικείμενο της τη ζωή του ατόμου. Η πράξη της ψυχικής φροντίδας είναι μια εργασία η οποία ακολουθεί επιστημονικές αρχές, αλλά μορφοποιείται στο πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων, όχι ανώνυμων, ως μια γνώση πρακτική, η οποία αναγνωρίζει σε κάθε ιστορία οδύνης τη δική της ιδιαιτερότητα, σε κάθε οδυνηρή ύπαρξη το δικό της μοναδικό νήμα αφήγησης. Ο εξανθρωπισμός της φροντίδας δεν χάνει ποτέ από τη ματιά του τα φαρμακολογικά εργαλεία ή το σχεσιακό πλαίσιο τα οποία μπορούν να περιέξουν το άγχος. Ωστόσο, η φροντίδα είναι στην ουσία της μία ανάληψη φροντίδας της σχέσης με τα άτομα που υποφέρουν. Την ίδια στιγμή, η φροντίδα μέχρι το τέλος αποτελεί μια επιβεβαίωση της υποκειμενικότητας.

Είναι άστοχο και βαθιά επιζήμιο για την ψυχική υγεία ολόκληρης της κοινότητας όταν η φροντίδα της σοβαρής οδύνης προσανατολίζεται και ορίζεται από αυτούς που εργάζονται σε ένα εργαστήριο, στη βάση «αντικειμενικών» διαγνωστικών σχημάτων, τα οποία παράγονται από έναν ταξινομητικό καταναγκασμό ο οποίος δεν προσθέτει τίποτα στη γνώση της πρόγνωσης της ασθένειας, χωρίς να έρθει ποτέ σε επαφή με τα άτομα που υποφέρουν, χωρίς να γνωρίζουν τις επιθυμίες τους, τα συναισθήματα τους, τις βαθύτερες σκέψεις τους, χωρίς να αισθάνονται την αναπνοή τους, χωρίς να διασταυρώνουν το βλέμμα τους. Οι περίεργες, διαταρακτικές, ασυνάρτητες εκφράσεις μιας δοκιμαζόμενης ψυχής, αν από τη μια πλευρά είναι εκδηλώσεις μιας λανθάνουσας αποδιοργανωτικής αγωνίας που ζητάει να βρει ανακούφιση και ανάπαυση, από την άλλη πλευρά είναι η μοναδική μορφή που έχει το πάσχον άτομο να κρατηθεί ζωντανό και να επικοινωνεί. Η καταστολή τους μέσα από μια κατάχρηση φαρμακολογικής θεραπείας, ξαναβάζει από το παράθυρο αυτό που σκεφτόμαστε για χρόνια ότι το αποβάλαμε από την πόρτα: την ασυλική λογική, την βίαιη ακύρωση της ταυτότητας, των ανθρώπινων υπάρξεων.

Η προσέγγιση, καθαρά ποσοτική, της θεραπείας της ψυχικής οδύνης – η καταστολή της η οποία στοχεύει κυρίως στο να την κάνει αόρατη – είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός βωβού πόνου που εκκενώνει το νόημα της ύπαρξης, ακύρωση που υπερβαίνει την ύπαρξη του ατόμου πέρα από τα όρια μιας διαγνωσμένης «ψυχιατρικής» οδύνης. Οι «αναισθητικές» λύσεις δεν αφορούν μόνο αυτούς που διαπραγματεύονται με μια σοβαρή ψυχική διαταραχή, αλλά επηρεάζουν οποιονδήποτε που σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του συναντά δυσκολίες, αβεβαιότητες, ρευστότητα, υπαρξιακές κρίσεις. Αφορούν νέα ή ενήλικα άτομα, τα οποία έχουν πλέον μια υψηλή πιθανότητα να αναχθούν σε μια διαγνωστική ετικέτα μέσα από την οποία θα ταυτοποιούνται και με την οποία θα ταυτίζονται.

Ένα υπόρρητο σχέδιο μιας κοινωνίας χωρίς οδύνη που παθητικοποιεί τους πολίτες, ή τους καθιστά καταθλιπτικούς ή τους ωθεί, μέσα από μια παρορμητική/καταναγκαστική εκφόρτιση των συναισθημάτων τους, δημιούργησε ιστορικά ένα κοινωνικό υπέδαφος που ευνοεί τον ολοκληρωτισμό. Η επανάσταση απέναντι στην ισοδυναμία-ταύτιση του ατόμου με τη βιολογία του είναι ένα πρόβλημα πολιτισμού. Να αναμετρηθούμε με την προτυποποίηση, την ομογενοποίηση των συμπεριφορών και την υποταγή της δικιάς μας αντίληψης της ζωής σε έναν διάχυτο τεχνοκρατισμό είναι να υπερασπιζόμαστε τη δημοκρατία.

1Σημείωση συντάκτη: Πρωτεργάτης της ριζοσπαστικής ιταλικής ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Η δράση του, σε συμμαχία με σχεδόν το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων εκείνης της περιόδου, είχε ως αποτέλεσμα την ψήφιση από την Ιταλική Βουλή του περίφημου Νόμου 180/1978, που θέσπισε την κατάργηση των ψυχιατρικών ασύλων και την ανάπτυξη της κοινοτικής ψυχιατρικής.

Angelo Barbato, Istituto Mario Negri Milano
Antonello D’Elia, Presidente di Psichiatria Democratica
Pierluigi Politi, Ordinario di Psichiatria Università di Pavia
Fabrizio Starace, Presidente Società Italiana di Epidemiologia Psichiatrica
Sarantis Thanopulos, Presidente della Società Psicoanalitica Italiana

(Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής ψυχιατρικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής-ομαδικός αναλυτής, επίτιμος πρόεδρος και ιδρυτής της ΕΠΑΨΥ)

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Ο καθηγητής Σ. Στυλιανίδης στην εκπομπή Briefing του Action24 (07/06/2021)

«Το ζητούμενο είναι η διάδοση της τεχνολογίας, ως αποτέλεσμα της πανδημίας, να φέρει μέσα της και το κομμάτι του ψηφιακού ανθρωπισμού, δηλαδή τη διατήρηση της επιθυμίας μας να ξανασυναντηθούμε».

Ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής Στ. Στυλιανίδης στο Briefing.Action24 (1.07΄) και τον Γιώργο Πιέρρο.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε την εκπομπή στον ακόλουθο σύνδεσμο.

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Hub Science | Διάλεξη Στ. Στυλιανίδη – «Η πανδημία μέσα μας: Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της COVID-19 εποχής»

Σας προσκαλούμε στη δεύτερη διαδικτυακή φετινή συνάντηση του Hub Science, στο πλαίσιο του οποίου θα πραγματοποιηθεί η διάλεξη του καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Στέλιου Στυλιανίδη με θέμα «Η πανδημία μέσα μας: Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της COVID-19 εποχής».

Η πανδημία μέσα μας: Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της COVID-19 εποχής

Ποια είναι τα ερευνητικά και επιδημιολογικά δεδομένα, παγκόσμια και ελληνικά, για τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας; Στη διάλεξή του, ο ψυχίατρος Στέλιος Στυλιανίδης θα παρουσιάσει το ανοίκειο του «αόρατου εχθρού» και την έλλειψη ετοιμότητας των δημόσιων συστημάτων υγείας να αντιμετωπίσουν μια τέτοια ασύμμετρη απειλή. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί και σε ποιοτικά δεδομένα σχετικά με τη διαφορετική φαινομενολογία του βιώματος της μοναξιάς στην πανδημία, της κοινωνικής αποστασιοποίησης και της επίθεσης ενάντια στους διυποκειμενικούς δεσμούς. Επίσης, θα εστιάσει στην ανομολόγητη οδύνη των υγειονομικών της πρώτης γραμμής και στο ανεκπλήρωτο και περιπεπλεγμένο πένθος των συγγενών οι οποίοι έχασαν ανθρώπους τους στις ΜΕΘ.

Σε επίπεδο κοινωνικοπολιτικών επιπτώσεων, ο καθηγητής Στυλιανίδης θα σχολιάσει τις θεωρίες συνομωσίας και τη συνάφεια τους με τον λαϊκιστικό και ακροδεξιό λόγο, τόσο σε ελληνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, ως δείκτη καταστροφής των ψυχικών εγγυητών του ευρύτερου κοινωνικού μετα-πλαισίου. Τέλος, ο ομιλητής θα αποπειραθεί να διατυπώσει τα μαθήματα που πήραμε από την πανδημία, τόσο όσον αφορά τα δημόσια συστήματα υγείας και κράτους πρόνοιας, όσο και σε σχέση με τις δυνατότητες ανάδυσης και αξιοποίησης ενός κοινωνικού κεφαλαίου συμπεριληπτικού της κυρίαρχης τεχνολογίας, αλλά και μιας στάσης κριτικής στην απανθρωποποίηση των κοινωνικών σχέσεων, καθώς και τη διάψευση της παντοδυναμίας του μετανεωτερικού ανθρώπου.

Παρακολουθήστε τη διάλεξη online εδώ


Στέλιος Στυλιανίδης

Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών της Αθήνας. Αφού ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές σπουδές στην Ιατρική Αθηνών, τo 1978 έλαβε την ειδικότητα της Ψυχιατρικής στη Γαλλία (Paris XII), όπου και εργάστηκε στη συνέχεια στους τομείς της Κοινωνικής Ψυχιατρικής και της εφαρμογής της Ψυχανάλυσης στο Δημόσιο Τομέα. Είναι ιδρυτής και Επιστημονικός Διευθυντής (1989-2015) της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.). Από το 2016 είναι Επιστημονικός Σύμβουλος στην Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και τ. Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Εταιρείας για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση (WAPR, 2000-2004). Από το 2020 διατελεί Επίτιμος Πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ.

Ο Δρ. Στυλιανίδης είναι ψυχαναλυτής, μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης (IPA), καθώς και ομαδικός αναλυτής, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Ομάδας (ΕΕΨΨΟ) και της Société Française de Psychothérapie Psychanalytique de Groupe (SFPPG). Έχει διατελέσει, κατά τα έτη 2009-2011, Εθνικός Εκπρόσωπος για την Ψυχική Υγεία στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO). Διετέλεσε επίσης Διοικητής του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου Νταού Πεντέλης (2001 – 2004) και Διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας στη Χαλκίδα (1989-1997).

Ο Δρ. Στυλιανίδης έχει επαγγελματική εμπειρία (κλινική εμπειρία, έρευνα και διαχείριση) στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Μετά την επιστροφή του από τη Γαλλία πρωτοστάτησε στον αγώνα για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και την Αποασυλοποίηση στην Ελλάδα. Μεταξύ άλλων συνετέλεσε στη μεταφορά και επανένταξη χρόνιων ασθενών από το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου (ΚΘΛ), το Ψ.Ν. Δρομοκαΐτειο και το ΨΝΑ Δαφνί. Το πεδίο ενασχόλησής του στην Ελλάδα περιλαμβάνει το μετασχηματισμό των ψυχιατρικών υπηρεσιών, την ενσωμάτωση της Ψυχικής Υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και τη δικτύωση των υπηρεσιών στην κοινότητα. Κατά τα έτη 2010-2012, διετέλεσε Αντιπρόεδρος στην Ομάδα Εργασίας για την Αναθεώρηση της Ελληνικής Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης (Ψυχαργώς).

Έχει συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία και συνέχιση του κινήματος των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους, τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο, έχοντας πραγματοποιήσει παρεμβάσεις σε πολλαπλά επίπεδα (πολιτικό, οικονομικό, ακαδημαϊκό, εκπαιδευτικό κ.ά.) για την ενδυνάμωση, την εφαρμογή του μοντέλου Recovery και την προστασία των δικαιωμάτων στην ψυχική υγεία. Έχει μακρά εμπειρία σε παρεμβάσεις εποπτείας και εκπαίδευσης σε στελέχη υπηρεσιών ψυχικής υγείας, οργανισμών, νοσοκομείων και εταιρειών. Από το 2019 ασκεί ψυχαναλυτική εποπτεία στην ομάδα εργασίας του Προγράμματος Ψυχοκοινωνικής Παρέμβασης σε Πρόσφυγες της ΕΠΑΨΥ για την Ύπατη Αρμοστεία, ενώ έχει πραγματοποιήσει σειρά παρουσιάσεων σε συνέδρια με θέμα την φροντίδα της ψυχικής υγείας των προσφύγων και των μεταναστών.

Από το 2011 έως το 2017 ήταν επιστημονικά υπεύθυνος για το ερευνητικό πρόγραμμα «Μελέτη των Ακούσιων Νοσηλειών στην Αττική», και από το 2018 μέχρι σήμερα είναι επιστημονικά υπεύθυνος στην πολυκεντρική έρευνα «Μελέτη των Ακούσιων Νοσηλειών στην Ελλάδα».

Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 160 εργασίες σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά, ενώ είναι συγγραφέας μεγάλου αριθμού άρθρων στον ελληνικό δημόσιο τύπο.

Χορηγοί Επικοινωνίας

art&life, debop.gr, diorismos.gr, eirinika.gr, επιχειρώ, forfree, HMG Web Radio, Kallithea Press, openscience, science behind, skywalker.gr, stentoras.gr, Φοιτητικά Νέα/Foititikanea.gr, Xpat Athens

Πηγή: thehubevents.gr

Δημοσιεύσεις Έντυπος Τύπος Ιστοσελίδες • • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Πανδημία ψυχικής υγείας στη μετά COVID εποχή, του Στέλιου Στυλιανίδη (TO BHMA)

Η πανδημία COVID-19 αποτελεί για τον πλανήτη αλλά και για την Ελλάδα μια τεράστια δοκιμασία, η οποία επηρέασε όλες τις σφαίρες της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Μεταξύ άλλων, η ανάδυση των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας έχει τεκμηριωθεί σε μια σειρά από μελέτες, τόσο διεθνείς όσο και ελληνικές.

Οι πιο συχνές ψυχικές διαταραχές ύστερα από μια καταστροφή είναι η μείζων κατάθλιψη, το μετατραυματικό στρες, οι αγχώδεις διαταραχές, η αύξηση στη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, καθώς και η αύξηση της οικογενειακής βίας (Mari & Oquendo, 2020).

Οι συνέπειες στην ψυχική υγεία

Η διεθνής βιβλιογραφία αναφέρει ότι τουλάχιστον 5 διαφορετικές συνέπειες της πανδημίας θα έχουν επιπτώσεις στην ψυχική υγεία:

1. Η εικόνα των ερημωμένων πόλεων και περιοχών ενεργοποίησε οξείες αντιδράσεις στρες, όπως η αγωνία μήπως μολυνθεί κάποιος ή μολύνει άλλους, καθώς και φόβο και άγχος θανάτου.

2. Η δεύτερη συνέπεια προέρχεται από την ανάγκη εγκλεισμού, η οποία οδήγησε σε εκτεταμένα βιώματα ανημποριάς, βαρεμάρας, άγχους, αγωνίας, ευερεθιστότητας και θυμού απέναντι στην απώλεια της ελευθερίας. Αυτές οι αντιδράσεις μπορεί να είναι απλά μια προσαρμογή στις νέες συνθήκες και όχι απαραίτητα παθολογικές.

3. Η τρίτη συνέπεια είναι οι πολυάριθμοι νεκροί από την COVID-19 στα υπερφορτωμένα νοσοκομεία. Νεκροί οι οποίοι, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ενεργοποίησαν περιπτώσεις περιπεπλεγμένου πένθους με κατάθλιψη και κίνδυνο αυτοκτονίας σε οικεία άτομα.

4. Οι επιζήσαντες από νοσηλεία ύστερα από COVID-19 σε ΜΕΘ μπορεί να παρουσιάσουν μελλοντικά επεισόδια μείζονος κατάθλιψης, μετατραυματικού στρες και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.

5. Τέλος, οι οικονομικές απώλειες, η ανεργία, η ανασφάλεια τροφής και οι αυξανόμενες κατά τη διάρκεια της πανδημίας κοινωνικές ανισότητες μπορούν να ενεργοποιήσουν οξύ στρες, το οποίο κινδυνεύει να μεταβληθεί σε μια κατάσταση χρόνιου στρες, σε ευρύτατα στρώματα του πληθυσμού και κατά συνέπεια να αποτελέσει υπέδαφος για την ανάπτυξη νέων ψυχιατρικών διαταραχών.

Ελληνικά ερευνητικά δεδομένα για την πανδημία

Μια σειρά από πρόσφατες έρευνες στη χώρα μας (Giannopoulou & Tsobanoglou, 2020, Peppou, Economou, Skali & Papageorgiou, 2020, Parlapani et al., 2020, Fountoulakis et al., 2021, Papadopoulou et al., 2021, Skapinakis et al., 2020) τεκμηριώνουν τις σοβαρές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που παρατηρούνται στο σύνολο του πληθυσμού, είτε έχουν νοσήσει είτε όχι.

Μεταξύ πολλών άλλων ευρημάτων, αναδεικνύεται η αύξηση συμπτωμάτων αγχώδους διαταραχής έως και 45%, η κλινική κατάθλιψη στον γενικό πληθυσμό σε ποσοστό έως 9,31%, με ένα πλέον 8,5% να αντιμετωπίζει σοβαρή δυσφορία. Αυξημένο άγχος και συναισθήματα κατάθλιψης, συμπεριλαμβανομένων και των υποκλινικών περιπτώσεων, υπήρχαν σε περισσότερο από το 40% του πληθυσμού, όπως επίσης και υποτροπές σε άτομα που εμφάνιζαν ψυχιατρική νοσηρότητα πριν από την έναρξη της πανδημίας.

Το άμεσο και έμμεσο κόστος των ψυχικών διαταραχών

Το άμεσο κόστος των ψυχικών διαταραχών συχνά αναφέρεται στο «ορατό κόστος» που συνδέεται με τη διάγνωση και τη διάγνωση και τη θεραπεία εντός του συστήματος Υγείας: φαρμακευτική αγωγή, ιατρικές επισκέψεις, ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες, νοσηλείες κλπ. Αντίθετα, το έμμεσο κόστος αφορά το «αόρατο κόστος» που σχετίζεται με τις απώλειες εισοδήματος λόγω θνησιμότητας, αναπηρίας και αναζήτησης ιατρικής φροντίδας, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας σε παραγωγικότητα λόγω απουσίας από την εργασία ή/και πρόωρης συνταξιοδότησης.

Το κενό στη θεραπεία για τις ψυχιατρικές διαταραχές είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο σε κάθε άλλον ιατρικό τομέα. Η πρόσβαση στην ψυχιατρική φροντίδα είναι γενικώς περιορισμένη λόγω της έλλειψης προσωπικού και υποδομών, ενώ δεν προσφέρονται αποτελεσματικές, ερευνητικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις. Σημαντικότερα, υπάρχει ιδιαίτερη έλλειψη σε εστιασμένες παρεμβάσεις, ακόμα και σε χώρες υψηλού εισοδήματος (Trautmann, Rehm & Wittchen, 2016).

Παγκοσμίως, 1 στα 2 άτομα αντιμετωπίζουν ψυχιατρική διαταραχή κάποια στιγμή στη ζωή τους. Ανά πάσα στιγμή, ψυχική ασθένεια αντιμετωπίζουν 1 στους 5 (OECD, 2019). Η απώλεια παραγωγικότητας ως αποτέλεσμα του άγχους και της κατάθλιψης στοιχίζει στην παγκόσμια οικονομία 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως. Συνολικά, η χαμηλή ποιότητα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας εκτιμάται πως στοίχιζε για την παγκόσμια οικονομία περίπου 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε ελλείμματα υγείας και απώλεια παραγωγικότητας το 2010, ενώ αυτό το κόστος προβλέπεται να ανέρχεται σε 6 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2030 (Lancet, 2020).

Σύμφωνα με τον Χάρτη Ψυχικής Υγείας του ΠΟΥ για το 2017 (WHO Mental Health Atlas 2017), η μέση κρατική δαπάνη για την ψυχική υγεία αφορά λιγότερο από το 2% των προϋπολογισμών υγείας των διαφόρων κρατών. Στην παρούσα φάση, το κόστος της φροντίδας ψυχικής υγείας μπορεί να φτάνει έως και το 4% του ΑΕΠ (OECD, 2019). Το οικονομικό κίνητρο για επένδυση στην ψυχική υγεία είναι, ωστόσο, υψηλό: για κάθε 1 δολάριο που επενδύεται στην αναβάθμιση της φροντίδας για την κατάθλιψη και το άγχος, υπάρχει επιστροφή 4 δολαρίων λόγω της βελτίωσης της υγείας και της αύξησης της παραγωγικότητας (Lancet, 2020).

Στη χώρα μας, σε προηγούμενες έρευνες, το χάσμα ψυχικής υγείας (ανάγκες – μη θεραπευόμενη νοσηρότητα Vs θεραπείας – ψυχοκοινωνική φροντίδα) είναι 1 προς 4. Δηλαδή μόνο 1 στους 4 λαμβάνει κάποια μορφή βοήθειας, έστω και ελλειμματικής.

Αρκετά από τα εμπόδια απέναντι στην πρόοδο και στη βελτίωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας μπορούν να ανατραπούν μέσα από τη δημιουργία πολιτικών που προωθούν την προσβάσιμη και ανθρωπιστική φροντίδα ψυχικής υγείας (Christensen et al., 2020). Αρα, αν δεν αλλάξουμε την πολιτική ατζέντα επένδυσης στην ψυχική υγεία, το προβλεπόμενο συνολικό κόστος θα είναι υπερτετραπλάσιο της επένδυσης σε cost – effective παρεμβάσεις, ιδιαίτερα για τις κοινές ψυχικές διαταραχές (άγχος, κατάθλιψη).

Συμπεράσματα

Η πανδημία έχει αναδείξει με τον πιο δραματικό τρόπο τη σημασία του κοινωνικού κράτους και ενός ισχυρού συστήματος δημόσιας Υγείας. Σε αυτό το άρθρο μιλήσαμε για οικονομικό κόστος. Ωστόσο, το συναισθηματικό – ψυχικό κόστος και η οδύνη τόσο των ασθενών όσο και των οικογενειών τους δεν μετριούνται σε ευρώ. Τα καταλαβαίνουμε μόνο όταν αναμετρηθούμε με το βίωμά τους.

Για να μπορέσει να υπάρξει ανάκαμψη μετά την πανδημία, απαιτείται ένα συγκροτημένο εθνικό σχέδιο με ισχυρή διακομματική συναίνεση μακριά από μικροκομματικές σκοπιμότητες, στο πλαίσιο μιας whole society approach σύμφωνα με τις συστάσεις του ΠΟΥ.

Σε μια χώρα που φθίνει δημογραφικά, δεν είναι αρκετό ένα κράτος πρόνοιας που να στηρίζεται απλά και μόνο σε επιδόματα. Εάν δεν απαντήσουμε ορθολογικά στα σωστά ερωτήματα για τη διαχείριση των πόρων και για τη μελλοντική προοπτική της κοινωνικής συνοχής, του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης και του μοντέλου του κοινωνικού κράτους, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να βρούμε αποδοτικές και έξυπνες λύσεις για τις διαρκώς διογκούμενες ανάγκες.

Προτάσεις για την επικαιροποίηση της μετέωρης και ασθμαίνουσας ψυχιατρικής μεταρρύθμισης υπάρχουν τεκμηριωμένες εδώ και μια 10ετία (Μαυρέας & Στυλιανίδης, 2011, ΨΥΧΑΡΓΩΣ Γ’), όπως επίσης και ολοκληρωμένο σχέδιο για νέες, καινοτόμες παρεμβάσεις στην κοινότητα (έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση, κατ’ οίκον φροντίδα, κινητές μονάδες). Υπάρχει άραγε η πολιτική βούληση για την υλοποίησή τους;

Αν όχι τώρα, πότε;

Ο κ. Στέλιος Στυλιανίδης είναι ψυχίατρος – ψυχαναλυτής, καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, καθώς και ιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ).

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Η ψυχολογική πίεση από την «επέλαση» της πανδημίας (ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΩΡΑ MEGA, 10/03/2021)

Στην εκπομπή «Κοινωνία Ώρα MEGA» μίλησαν η γυμνάστρια Ρεγγίνα Μακέδου, ο καθηγητής ιατρικής, ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, Στέλιος Στυλιανίδης και ο καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Γιάννης Τούντας για τη μάχη που δίνουν οι ευπαθείς ομάδες εναντίον του κορωνοϊού, αλλά και για την ψυχολογική υγεία των πολιτών έπειτα από ένα χρόνο πανδημίας και εγκλεισμού.

Η κυρία Μακέδου μίλησε για την δική της προσωπική εμπειρία με τη μάχη με τον καρκίνο και τον τρόπο που το αντιμετώπισε. Ήθελε να δείξει ότι τίποτα δεν είναι ανίκητο ούτε τόσο τρομακτικό όσο φαίνεται. Απέναντι στον κορωνοϊό, είναι πολύ προσεκτική και γυμνάζεται αρκετά ώστε να τονώσει το ανοσοποιητικό της.

Από την πλευρά του ο κ. Στυλιανίδης έθεσε στο τραπέζι τρεις ερωτήσεις. Αφενός γιατί δεν έγινε έγκαιρη χρήση διαγνωστικών τεστ στον γενικό πληθυσμό και ειδικά σε στοχευμένες κατηγορίες, αφετέρου γιατί δεν υπήρχε από την αρχή φροντίδα για τις ευπαθείς ομάδες, αλλά και γιατί δεν έγινε οργανωμένα επίταξη κλινών του ιδιωτικού φορέα για να αποσυμφορηθεί το δημόσιο σύστημα υγείας.

Υποστήριξε ότι στην κοινωνία παρατηρείται θυμός, οργή, θλίψη, ανησυχία, υπερένταση, αβεβαιότητα, καχυποψία, αλλά και ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη. Μέσα στην κρίση που διανύουμε, μας δίνεται μια μεγάλη ευκαιρία, υποστήριξε ο καθηγητής και εξήγησε πως μπορούμε να αναδομήσουμε το σύστημα υγείας και να ενδυναμώσουμε συγκεκριμένες μονάδες υγείας.

Για την ψυχική υγεία, υποστήριξε πως οι άνθρωποι πρέπει να βρίσκουν πράγματα που τους ενδιαφέρουν και να καταπιάνονται με αυτά, αλλά και να έχουν επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, να διατηρούν ένα δίκτυο για να μην ιδρυματοποιηθούν.

Με τη σειρά του ο κ. Τούντας, τόνισε ότι ψυχή και σώμα είναι ένα και χρειάζονται και τα δύο υποστήριξη. Υποστήριξε ότι ο μεγαλύτερος παράγοντας που επηρεάζει την «ψυχική υγεία» είναι ο κίνδυνος του θανάτου. «Όσο δεν παίρνουμε τα μέτρα εκείνα τα οποία απομακρύνουν αυτόν τον κίνδυνο, τόσο αυτός ο παράγων θα αποσταθεροποιεί τη διάσταση της σωματικής και της ψυχολογικής υγείας», είπε χαρακτηριστικά.

Για τους εμβολιασμούς δήλωσε πως σε προτεραιότητα μπήκαν αρχικά οι ηλικιωμένοι, καθώς σε αυτούς παρατηρείται μεγαλύτερη νοσηρότητα και οι εμβολιασμοί των ευπαθών ομάδων θα ξεκινήσουν σύντομα. Η επόμενη ομάδα που πρέπει να μπει στους εμβολιασμούς είναι οι υπερμεταδότες, υπογράμμισε.

Τέλος, ο κ. Στυλιανίδης είπε πως παρέχεται ψυχολογική στήριξη σε νοσούντες, φροντιστές, συγγενείς θυμάτων από κορωνοϊό, αλλά και στο υγειονομικό προσωπικό των νοσοκομείων του βόρειου τομέα. Ο αριθμός στήριξης είναι το 6907722368.

Πηγή: megatv.com και σχετικό βίντεο εντός του συνδέσμου

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 1 Comment

Στέλιος Στυλιανίδης: Πανδημία και ψυχική υγεία – Μια αιωνιότητα και ένας χρόνος (ieidiseis.gr)

Πηγή: ieidiseis.gr

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς θα είμαστε μετά την πανδημία. Γίνονται εκτιμήσεις και προβλέψεις για δίψα διασκέδασης και σεξουαλική απελευθέρωση αλλά και για το ακριβώς αντίθετο, για παρατεταμένο ιδρυματισμό και εσωστρέφεια.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η επιστροφή σε κανονικές ψυχολογικές και κοινωνικές συμπεριφορές δεν είναι προβλέψιμη και η μετάβαση μπορεί να διαρκέσει πολύ.

Τι έχουμε μάθει μετά από έναν χρόνο μάχης με την πανδημία;

1.Κατέρρευσε η φαντασίωση της παντοδυναμίας και της μεγαλομανίας του σύγχρονου μετανεωτερικού ανθρώπου του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

2.Η έκβαση μιας πανδημίας εξαρτάται από τη φυσική ιστορία της νόσου, το δημόσιο σύστημα υγείας, το προσωπικό υγείας, την ισχυρή κοινωνική συνοχή για τήρηση των μέτρων και αυτοπειθαρχία, από την αποφασιστικότητα και διαχειριστική ικανότητα των πολιτικών ηγεσιών.

3. Η ανθρώπινη απληστία που συνδέεται με την καταστροφή της φύσης στο όνομα του κέρδους έχει αναπόφευκτα συνταρακτικές επιπτώσεις στην ίδια την ανθρώπινη ζωή.

4. Οι εκρηκτικές ανισότητες ανάμεσα σε πλούσιες και φτωχές χώρες και ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μέσα στην ίδια χώρα όχι απλώς δεν αμβλύνθηκαν αλλά επιδεινώθηκαν. Οι πλούσιοι δεν έγιναν απλώς πλουσιότεροι αλλά και είναι πιο προστατευμένοι απέναντι στο κοινό εχθρό σε όλα τα επίπεδα.

ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΘΥΜΑΤΑ

Για τους ανθρώπους που θα έχουν χάσει δικούς τους ή θα έχουν νοσήσει το πέρασμα στο επόμενο στάδιο θα είναι εξαιρετικά οδυνηρό. Δεν θα έχουν μπορέσει να κλείσουν τα μάτια των αγαπημένων τους και να τους αποχαιρετήσουν, θα τους έχουν κηδέψει σε ειδικές περιοριστικές συνθήκες, θα έχουν φοβηθεί για τη ζωή τους σε κάποια ΜΕΘ ή σε κάποια κλίνη Covid ή θα έχουν ταλαιπωρηθεί στο σπίτι τους προσπαθώντας να μη μολύνουν την οικογένειά τους και υποφέροντας από συμπτώματα.

Αυτοί οι άνθρωποι είναι τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημίας και θα χρειαστούν οργανωμένη ψυχολογική υποστήριξη, που θα έπρεπε να τους παρέχεται ήδη.

Μαζί τους είναι το υγειονομικό προσωπικό. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να αποδείξει κανείς ότι έχουν ήδη εξουθενωθεί. Τους έτυχε ο κλήρος να υπηρετήσουν το εθνικό σύστημα υγείας σε μια ιστορικά πρωτοφανή υγειονομική κρίση και κάνουν το καθήκον τους σε δύσκολες συνθήκες με αυταπάρνηση και χωρίς ανταμοιβή. Ούτε οικονομική στήριξη, ούτε προσλήψεις μόνιμου προσωπικού, ούτε ανταπόκριση στα αιτήματά τους για κάλυψη βασικών ελλείψεων στις υποδομές.

Γιατροί και νοσηλευτές θα δυσκολευτούν πολύ να ξεπεράσουν την τραυματική εμπειρία και την βίαιη επίδραση της επαγγελματικής τους απασχόλησης στην προσωπική τους ζωή. Και η έγνοια των ειδικών ψυχικών υγείας πρέπει να είναι πρώτα γι αυτούς τους ανθρώπους. Πρέπει όλοι οι θεσμοί του χώρου, ψυχαναλυτικές και ψυχιατρικές εταιρείες, να προσφέρουν τη γνώση που διαθέτουν για τη στήριξη αυτών των ανθρώπων χωρίς όρους.

ΨΥΧΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Όλοι όμως, ανάλογα με τις απώλειες που μετράει καθένας στο εισόδημα και στη ζωή του, θα βρεθούν σε μια κατάσταση μετατραυματικού στρες. Ειδικά για την ελληνική κοινωνία, ισχύει ότι η υγειονομική κρίση ακούμπησε τη δεκαετή οικονομική κρίση που προηγήθηκε και επομένως τη βρήκε με εξαντλημένες αντοχές.

Η πανδημία εισέβαλε βίαια στην πραγματικότητά μας, η ανθρωπότητα ήταν απροετοίμαστη και ανυποψίαστη, η διάρκεια της περιπέτειας είναι μεγάλη, οι ανατροπές σε όλα τα επίπεδα συνταρακτικές και η αβεβαιότητα απόλυτη.

Πανελλαδική έρευνα της Kάπα Research σχετικά με το τρίτο lockdown δείχνει ότι το 43% έχει φτάσει στα όριά του, το 40% δηλώνει πολύ κουρασμένο εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων, ενώ τα κυρίαρχα αρνητικά συναισθήματα είναι η πλήξη και ανασφάλεια/αβεβαιότητα για το μέλλον.

Από την έρευνα δεν μαθαίνουμε κάτι που δεν ξέραμε. Από τα λύματα μαθαίνουμε ότι έχει εκτιναχθεί η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, όπως επίσης ψυχοτρόπων φαρμάκων. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και ηρεμιστικών δεν γίνεται μετά από υπόδειξη ψυχιάτρου αλλά πρόκειται για αυτοσχεδιασμούς αυτοθεραπείας που κατά κανόνα είναι καταστροφικοί μεσοπρόθεσμα για την ψυχική υγεία.

Η συνθήκη της καραντίνας είναι έτσι κι αλλιώς πολύ πιεστική, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που είναι μόνοι και ευάλωτοι για λόγους υγείας. Η ταξική διάσταση είναι σημαντική για την ανθεκτικότητα του ατόμου. Είναι διαφορετική η καραντίνα σε μια βίλα με πισίνα ή σε ένα άνετο διαμέρισμα σε πράσινο προάστιο και διαφορετική σε ένα δυάρι υποβαθμισμένης γειτονιάς με γονείς παιδιά και παππούδες μέσα. Και είναι πολύ πιο εύκολο να διανύσει μια τέτοια σκληρή περίοδο περιορισμών και απαγορεύσεων κάποιος που δεν ανησυχεί για ενδεχόμενη κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου και κάποιου που φοβάται ότι θα μείνει άνεργος, θα κλείσει το μαγαζί του, θα βουλιάξει στα χρέη.

Κάτι που ισχύει για όλους είναι ότι τα μέτρα πρέπει να έχουν λογικό ειρμό για να μπορούν να εσωτερικευθούν. Η αντιφατικότητα, οι παλινωδίες, οι ανακολουθίες και η ασυνέπεια στις αναγγελίες των μέτρων μειώνουν την εμπιστοσύνη του πληθυσμού, εμποδίζουν την νοηματοδότηση και επομένως την ατομική ευθύνη, ενώ ενισχύουν την καχυποψία που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε θεωρίες συνωμοσίας, την απαισιοδοξία, τον θυμό, τον φόβο και την αβεβαιότητα.

Τέσσερα ερωτήματα:

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα εντατική χρήση τεστ στο γενικό πληθυσμό και στοχευμένα σε ειδικές κατηγορίες, ενώ υπήρχαν ισχυρά κίνητρα γι αυτό από τα αποτελέσματα καλών πρακτικών σε άλλες χώρες;

-Γιατί δεν υπήρξε από την αρχή ειδική φροντίδα στις ευπαθείς ομάδες (από υποκείμενα νοσήματα) και δεν έχει ακόμη ξεκινήσει ο εμβολιασμός τους;

-Γιατί δεν έγινε έγκαιρα και οργανωμένα η επίταξη κλινών του ιδιωτικού τομέα ώστε να αποσυμφορηθεί το εθνικό σύστημα υγείας;

-Γιατί δεν έγιναν στοχευμένα τοπικά lockdown αλλά ίσχυσε το τυφλό καθολικό lockdown ακόμη και σε περιοχές που δεν το χρειάζονταν;

Το τελευταίο lockdown είναι fake. Αφενός δεν ελέγχεται η εφαρμογή των μέτρων, αφετέρου υφίστανται επαχθείς και παράλογοι περιορισμοί όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις έξι το απόγευμα τα σαββατοκύριακα και η απαγόρευση σωματικής άσκησης μετά τις εννιά το βράδυ μέσα στην εβδομάδα.

Όλα αυτά αυξάνουν την ψυχική δυσφορία, τα επίπεδα μοναξιάς, την ευερεθιστότητα, τις καταθλιπτικές αντιδράσεις και πιθανώς τη χρήση αλκοόλ και ουσιών.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Όλες οι πρόσφατες έρευνες (2020-2021) που έχουν δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά κύρους συγκλίνουν στα εξής ευρήματα:

-Αύξηση των αγχωδών διαταραχών, της κατάθλιψης, των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (αυτοκτονικότητα, βλαπτικές συμπεριφορές για την υγεία, μικροπαραβατικές συμπεριφορές), επιδείνωση της κατάστασης των ατόμων που πάσχουν από σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή, από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και από διαταραχές πρόσληψης τροφής.

-Αύξηση της χρήσης αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων.

-Αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και της κοινωνικής απόσυρσης μέχρι το επίπεδο του “νεοϊδρυματισμού” στα σπίτια.

-Οι παράγοντες στρες που συνδέονται με το παρατεταμένο lockdown αποτυπώνονται σε συμπτώματα μετατραυματικού στρες, θυμό, ευερεθιστότητα, αίσθημα μοναξιάς, ανία, φόβο για το μέλλον, αϋπνία στιγματισμό των ατόμων που έχουν νοσήσει.

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτοί οι παράγοντες στρες σε συνδυασμό με το συλλογικό τραύμα πιθανώς θα έχουν μακρά διάρκεια και μετά το τέλος της πανδημίας.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

Η γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο για την κοινωνική καταλλαγή ιδιαίτερα στο πρώτο κύμα της πανδημίας. Ωστόσο, δεν μπορεί να υποκαταστήσει ένα οργανωμένο τομεοποιημένο δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Η στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας.

Για παράδειγμα, ενίσχυση των ανεπαρκών κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες αστικού και αγροτικού τύπου), δράσεις προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για παιδιά και εφήβους, στοχευμένες δράσεις με πρότυπο καλές πρακτικές της ΕΕ για αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πρόληψη της αυτοκτονικότητας και, τέλος, συστηματική ψυχολογική στήριξη των λειτουργών του συστήματος υγείας. Έχουμε ήδη αργήσει πολύ.

Το βασικό πρόταγμα είναι η στρατηγικής της «whole society approach», όπως προτείνει και ο ΠΟΥ, δηλαδή της δημιουργίας ισχυρών κοινοτικών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης.
Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία, στην ψυχική υγεία και στην καινοτομία.

Δώσαμε μάχη για να ενταχθεί ειδικός ψυχικής υγείας στην επιτροπή των επιστημόνων του υπουργείου Υγείας και ευτυχώς έγινε αυτό, έστω και με καθυστέρηση. Περιμένουμε όμως να δούμε στην πράξη το ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία αυτών που έχουν την ευθύνη των εισηγήσεων. Γιατί για την πανδημία ψυχικής υγείας που έρχεται δεν θα υπάρχει εμβόλιο – μόνο πρόληψη και συστηματική ψυχοκοινωνική παρέμβαση μπορεί να γίνει.

ΕΝΑ ΘΕΤΙΚΟ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΙΑ ΝΟΣΟΥΝΤΕΣ COVID-19, ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥΣ & ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Το Υπουργείο Υγείας της Ελλάδας, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των ψυχολογικών συνεπειών της covid-19, υλοποιεί πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης για τους νοσούντες με covid-19, τους οικείους τους, τους εργαζόμενους των νοσοκομείων covid-19, καθώς και τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις που πλήττονται από τις συνθήκες της πανδημίας.

Η δράση θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με τις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ), τα νοσοκομεία, τις κλινικές covid-19 και τις μονάδες ψυχικής υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει διασύνδεση

Το Κέντρο Ημέρας «Franco Basaglia» της ΕΠΑΨΥ, με το συντονισμό της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης & Ψυχικής Υγείας «Αργώ», έχει αναλάβει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη νοσούντων με covid-19, των οικογενειών τους και του υγειονομικού προσωπικού σε τέσσερα νοσηλευτικά ιδρύματα της 1ης ΥΠΕ: Γενικό Νοσοκομείο Αττικής “Σισμανόγλειο”, Νοσοκομειακή Μονάδα “Αμαλία Φλέμιγκ”, Γενικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς “Οι Άγιοι Ανάργυροι” και Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΚΑΤ.

Η ομάδα παρέμβασης της ΕΠΑΨΥ αποτελείται από ψυχολόγους , ψυχίατρο και κοινωνικό Λειτουργό και θα προσφέρει διαδικτυακά σε ενδιαφερόμενους ατομική, ομαδική και οικογενειακή υποστήριξη, καθώς και ιστοδιαλέξεις (webinars) για τους υγειονομικούς.

Οι υπηρεσίες προσφέρονται άμεσα (εντός 48 ωρών). Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να έρθει σε επικοινωνία με τα μέλη της ομάδας παρέμβασης τηλεφωνώντας στο 6907722368 ή αποστέλλοντας μήνυμα, με την ένδειξη «Αίτημα υποστήριξης», στην ηλεκτρονική διεύθυνση: covidsupport@epapsy.gr

Στο πρόγραμμα μπορούν να απευθύνονται σε άτομα:

  • που νοσούν με covid-19
  • που φροντίζουν νοσούντες ή έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο από covid-19
  • με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις που έχουν νοσήσει ή έχουν υποκείμενα νοσήματα και η πανδημία επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητά τους
  • με οξεία αντίδραση στρες και άγχους λόγω της πανδημίας
  • του υγειονομικού προσωπικού που παρουσιάζουν συμπτώματα άγχους, ψυχολογικής κόπωσης, επαγγελματικής εξουθένωσης, κτλ.

Ο Στέλιος Στυλιανίδης είναι καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επίτιμος πρόεδρος ΕΠΑΨΥ (Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας)

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Στέλιος Στυλιανίδης / Τρελαίνει τον κόσμο η ασυναρτησία στην διαχείριση της πανδημίας (ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ / avgi.gr)

«Το Zanax κυκλοφορεί σαν καραμέλα, διαπιστώνεται και υψηλή κατανάλωση αλκοόλ»

Η αντιφατικότητα πληροφοριών και δηλώσεων σε σχέση με την πανδημία τρελαίνει τον κόσμο ξεκαθάρισε, μιλώντας Στο Κόκκινο και τον Νίκο Ξυδάκη ο ψυχίατρος, καθηγητής στο Πάντειο  Στέλιος Στυλιανίδης, επισημαίνοντας το ζήτημα της λανθασμένης επικοινωνιακής διαχείρισης της πανδημίας.

«Το λοκ ντάουν συνδέεται με την ψυχολογική κόπωση. Υπάρχει μια απελπισία. Ενώ ξεκινήσαμε τον Μάρτιο με συναινετική τήρηση των μέτρων τώρα παρατηρούμε μια αντιφατικότητα σε δηλώσεις και πληροφορίες που αρχίζει και τρελαίνει τον κόσμο. Υπάρχει μείζον θέμα επικοινωνιακής διαχείρισης» είπε χαρακτηριστικά. Σημείωσε πως «η επιτροπή των εμπειρογνωμόνων πρέπει να έχει μια φωνή, δεν μπορεί να παράγονται τόσα αντιφατικά μηνύματα» και εξήγησε πως «ο συνεχής θόρυβος και η ασυναρτησία εσωτερικεύεται στη ψυχική υγεία του κόσμου, η ατομική ευθύνη δεν μπορεί να προτάσσεται ως το σύνθημα απέναντι στην αδυναμία του ΕΣΥ» υπογράμμισε.

Πρόσθεσε, μάλιστα, πως «ενώ η ψυχοπαθολογία έχει επιδεινωθεί, υπάρχει πλήρης έλλειψη δομών Ψυχικής Υγείας» και όταν κάποιος δεν έχει πού να απευθυνθεί κάνει αυτοθεραπεία. «Το Zanax κυκλοφορεί σαν καραμέλα» είπε, συμπληρώνοντας πως διαπιστώνεται και υψηλή κατανάλωση αλκοόλ.

Πηγή: avgi.gr

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Θεωρίες συνωμοσίας εν μέσω πανδημίας: Μπροστά στο φάντασμα της ακροδεξιάς (tvxs.gr)

του Στέλιου Στυλιανίδη

Πηγή: tvxs.gr

Ένα πρόσφατο κάλεσμα στο Facebook από αρνητές της πανδημίας αναφερόταν στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια με τόνο ηρωικό και χωρίς καμία ρωγμή στη βεβαιότητα ότι όλα όσα ζούμε είναι ψέμα.

«Ας γίνουμε μια φορά γροθιά για τα παιδιά μας, για την πατρίδα μας, για τη θρησκεία μας. Η Παναγία και ο Τριαδικός Θεός να είναι πάντα μαζί σας». 

Τέτοιου τύπου καλέσματα αρνητών της μάσκας και της πανδημίας θα μπορούσαν να είχαν υπογραφεί από οπαδούς του Τραμπ, από ομάδες που βρίσκουν την ταυτότητά τους στην αντίθεση με την παγκοσμιοποίηση, από ακροδεξιούς που ανακαλύπτουν τώρα τις ατομικές ελευθερίες κόντρα στα περιοριστικά μέτρα, από σέχτες προσηλωμένες σε θρησκευτικές δοξασίες, και αντιεξουσιαστές που αμφισβητούν κάθε συμμόρφωση σε κανόνες καταναγκασμού και αυταρχισμού για την προστασία της δημόσιας υγείας, αγανακτισμένους και απελπισμένους πολίτες της παρακμάζουσας μεσαίας τάξης που ανακουφίζονται με τον ανορθολογισμό και εκφορτίζουν το θυμό και την απόγνωσή του μέσα από τη διαμαρτυρία για τις ελίτ που τους κατέστρεψαν. 

Βλέπουμε ότι ο διάχυτος φόβος σε συνδυασμό με την άγνοια, την απρόβλεπτη έκβαση της πανδημίας, τις προκαταλήψεις απέναντι στην «τυραννία της ιατρικής εξουσίας» σε συνδυασμό με τις κοινωνικές ανισότητες και την απώλεια ελέγχου του παρόντος και του μέλλοντος δημιουργεί ένα πολύπλοκο κοινωνικό μωσαϊκό ατόμων που εύκολα «κανονικοποιούν» τον ανορθολογισμό και σε ορισμένες περιπτώσεις τον ακροδεξιό λόγο. 

Ένα εγχώριο παράδειγμα επικράτησης αρχαϊκών μηχανισμών άμυνας απέναντι στην αβεβαιότητα της πανδημίας είναι η διχοτόμηση που ευθαρσώς προέβαλαν οι αξιόλογες και υψηλού επιστημονικού κύρους καθηγήτριες κ.κ. Γιαμαρέλου και Λινού, διαχωρίζοντας την επιστήμη από την πίστη, με την εξαίρεση της θείας κοινωνίας από τους παράγοντες μετάδοσης του νέου ιού. 

    1. Κοινωνικό πλαίσιο της μετανεωτερικότητας: βασικά χαρακτηριστικά

Προκειμένου να γίνει κατανοητό σε τι υπέδαφος αναπτύσσονται τόσο οι γενικότερες θεωρίες συνωμοσίας όσο και ειδικότερα αυτές εν μέσω πανδημίας, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο και τη συνάρθρωση ατομικού-συλλογικού. 

Όπως έχουν δείξει διάφοροι σημαντικοί κοινωνιολόγοι (Bauman, Castel), η κεντρική μορφή της ρευστής νεωτερικότητας, όπως αποκαλεί ο Zygmunt Bauman τη μετανεωτερικότητα, δηλαδή την κοινωνία των τελευταίων δεκαετιών, δημιουργεί δεσμούς εξ αρχής χαλαρούς ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα, γρήγορα και δίχως πόνο κάθε φορά που αλλάζουν οι περιστάσεις.

Η κεντρική μορφή, λοιπόν, της εποχής μας είναι ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοκατάφασης, καθώς και από ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας.

Ο θρίαμβος του ατομικισμού σε μια νεοφιλελεύθερη κοινωνία οδήγησε τελικά στον θάνατο τον αδύναμο για αυτονομία και αυτοπραγμάτωση άτομο της νεωτερικότητας και έβαλε στη θέση του ένα άλλο, ανίκανο να εμπιστεύεται και να δεσμεύεται, με ρευστή ταυτότητα, βουτηγμένο στον κομφορμισμό και τον φόβο. 

Στη σύγχρονη κοινωνία, κατά τον R. Castel, επικρατεί ανασφάλεια και η κοινωνία μετατρέπεται σε «κοινωνία του ατόμου» και «κοινωνία κινδύνου». Οι πολίτες διακατέχονται από δύο διαφορετικούς τύπους ανασφάλειας:

α. Την ανασφάλεια του πολίτη (civil insecurity), η οποία αφορά στη διατήρηση της ακεραιότητας των αγαθών και των ατόμων σε ένα κατακερματισμένο και αδύναμο κράτος δικαίου, του οποίου βασικά εργαλεία είναι η αστυνομία και η δικαιοσύνη.

β. Την κοινωνική ανασφάλεια (social insecurity), στο πλαίσιο της οποίας οι άνθρωποι δεν έχουν πια εκείνα τα σταθερά στηρίγματα που θα τους επέτρεπαν να αισθάνονται κύριοι του μέλλοντος τους, στηριζόμενοι στη βάση ενός στέρεου παρόντος.

γ. Θα προσέθετα μετά τον Castel και μια τρίτη ανασφάλεια, την πολιτισμική – ανασφάλεια ταυτότητας, η οποία καθιστά το άτομο και την κοινωνική ομάδα με την οποία συνδέεται ευάλωτο. Αυτή η ευαλωτότητα εκφράζεται μέσα από μια ιδιαίτερη μορφή αποσύνδεσης από τον κοινωνικό δεσμό (desafilliation sociale). Αυτό είναι ένα φαινόμενο που απορρέει από μια συλλογική απώλεια των βασικών χαρακτηριστικών σημείων αναφοράς των μελών μιας κοινωνικής ομάδας, που δεν είναι μόνο η έλλειψη οικονομικής δύναμης, στέγασης, ιατρικής φροντίδας ή εκπαίδευσης, αλλά σε τελευταία ανάλυση το έλλειμμα αυτοεκτίμησης, σεβασμού και διαπραγματευτικής ισχύος απέναντι στους ισχυρούς ή στις «ελίτ». 

Συχνά, υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση εκφράσεων ατομικής ψυχοπαθολογίας και ανάλογων κοινωνικών συμπεριφορών: η ακινησία, η παθητικότητα, η αφωνία, η απουσία φαντασιώσεων, η αδυναμία έκφρασης σκέψης, η μονοτονία και επαναληπτικότητα της ζωής, η «μηχανική», αυτοματοποιημένη πραγματικότητα της καθημερινής ύπαρξης, διακόπτεται από εξάρσεις βίας, φανατισμού, ψυχοκινητικής διέγερσης ή και άκριτης συμμετοχής σε κινήματα «αμφισβήτησης του συστήματος».

Οι εξάρσεις αυτές μπορούν να εναλλάσσονται και με ψυχικές κινήσεις απόσυρσης στον εαυτό, έλλειψη αυτοφροντίδας, βουβά ή παγωμένα συναισθήματα, αντίσταση σε κάθε απόπειρα κινητοποίησης ή διεκδίκησης μιας πραγματικής και συμβολικής ζωής.

Όλα αυτά τα άτομα βιώνουν συχνά το σύνδρομο του αυτό-αποκλεισμού (Furtos, 2008), που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ο αποκλεισμός από την ανθρώπινη κοινότητα, η έλλειψη αναγνώρισης από την κοινωνική ομάδα που ανήκε το άλλο, ο αποκλεισμός από τον τόπο της εργασίας, της κατοικίας, του πολιτισμού, της έννοιας του πολίτη που συμμετέχει σε μια κοινωνία. Η απώλεια του κουράγιου που αγγίζει τα όρια της παραίτησης και της απελπισίας είναι το βασικό παθογνωμονικό χαρακτηριστικό αυτής της κλινικής του εφήμερου. 

Σε ένα τέτοιο εύθραυστο υπέδαφος, λοιπόν, οι θεωρίες συνωμοσίας, συνδεόμενες με τον φανατισμό, είναι απλουστευτικές θεωρίες που διευκολύνουν την πολιτική σκέψη να ερμηνεύσει με κάποιον τρόπο τον κόσμο.

Ο κόσμος γίνεται ολοένα και περισσότερο πολύπλοκος και καταλαβαίνει κανένας την ανάγκη που αισθανόμαστε να καταφύγουμε πολλές φορές σε υπεραπλουστευμένες ερμηνείες.

Η απλουστευτική ερμηνεία διακρίνεται πολλές φορές από μια φοβερά ισχυρή, ακλόνητη πεποίθηση, η οποία σύμφωνα και με τον Karl Jaspers, μεγάλο φαινομενολόγο, ψυχίατρο και φιλόσοφο, δεν επιδέχεται καμία διορθωτική παρέμβαση.

Για παράδειγμα, οι πρόσφατες αντιδράσεις στην ελληνική κοινωνία των αρνητών της μάσκας, των διαδηλώσεων ενάντια στα μέτρα καταστολής της ελευθερίας, το «τσιπάκι που έβαλε ο Μπιλ Γκέιτς στις μάσκες για να καταστρέψει την κινέζικη οικονομία», η εκμετάλλευση των αντιφάσεων των επιστημόνων (Π.Ο.Υ., διαφορετικές γνώμες εμπειρογνωμόνων, κλπ), η υποκρισία της παγκόσμιας ελίτ και η συσκότιση των ευθυνών της για την καταστροφή του οικοσυστήματος και της παραγωγής των ζωονόσων στην Κίνα και τη Νοτιοανατολική Ασία, η πολιτική εκμετάλλευση των παραπάνω από μια επιχειρηματολογία άκρας δεξιάς (π.χ. Βελόπουλος) δείχνουν ότι οι οπαδοί αυτών των απόψεων δεν έχουν την παραμικρή διάθεση αμφισβήτησης των όσων σκέφτονται. 

Όσα προφανή αντεπιχειρήματα και να διατυπώσει κανείς κατά μιας παρανοϊκής αντίληψης, αποτυγχάνει γιατί η εμπιστοσύνη στην απλουστευτική ερμηνεία αποδεικνύεται ισχυρότερη από την κατάθεση ορθολογικών επιχειρημάτων.

Ο φανατισμός και η παράνοια σχετίζονται με αυτό το φαινόμενο. Φανατισμός σημαίνει, μεταξύ άλλων, να μην επιτρέπω στον εαυτό μου να αναδυθούν αμφιβολίες για τις εγκαθιδρυμένες ιδεολογικές μου πεποιθήσεις. Έτσι, υιοθετώ εύκολα ένα σύνθημα, ακόμη και φανατικό και βίαιο, το οποίο σημαίνει ότι δεν αναπτύσσω μια ιδέα αλλά μέσα από την ταύτιση σε μια ρητορική ικανότητα προσπαθώ να την επιβάλω. 

Ο Freud πολύ σωστά είχε πει το 1920 ότι τα άτομα που ανήκουν σε μια μάζα στερούνται της ατομικής τους ικανότητας να σκέφτονται κατά του ηγέτη-φορέα των συνθημάτων, και μετατρέπονται σε άβουλα, πανομοιότυπα μόρια και φορείς μιας ιδεολογίας που προωθείται μέσα από την επικράτηση των ανορθολογικών συνθημάτων.

Από εκεί προκύπτει και ο διάχυτος, τεράστιος φόβος να μείνω μόνος πέραν των ορίων της μάζας εντός της οποίας έχω ενσωματωθεί. Μόνος σημαίνει φόβος αναστοχασμού, ρωγμών, εσωτερικών συγκρούσεων, αντιφάσεων. Η διχοτόμηση σε καλό και κακό είναι πολύ πιο εύκολα επεξεργάσιμη από έναν πρωτόγονο ψυχισμό. 

    2. Θεωρητικά σημεία αναφοράς για θεωρίες συνωμοσίας

Συνήθως οι θεωρίες συνωμοσίας συνδέονται με ομάδες της άκρας δεξιάς. Ωστόσο, διάφορες μελέτες επεκτείνουν την επιρροή τους σε όλο το ακραίο φάσμα, επομένως και στην άκρα αριστερά. 

Έρευνες αναδεικνύουν ποικιλομορφία παραγόντων που ενθαρρύνουν τέτοιες στάσεις: Ιδεολογία, αγανάκτηση απέναντι σε αδικίες, φτώχεια, θρησκεία και κοινωνικά δίκτυα που παίρνουν χαρακτηριστικά κινήματος προώθησης ανορθολογικών θέσεων. 

Σχετικά πρόσφατη έρευνα (The power of unreason, 8/2010, Μπάρτλετ και Μίλερ) για τη λειτουργία πάνω από 50 τέτοιων ομάδων δείχνει ότι οι θεωρίες αυτές διατρέχουν όλο το φάσμα: θρησκευτικό, άκρα δεξιά και άκρα αριστερά, οικολογικό, αναρχικό, cult based (λατρευτικές σέχτες). 

Η ανάλυση δείχνει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας κυριαρχούν σε όλο το εξτρεμιστικό φάσμα παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των εξτρεμιστικών ιδεολογιών: 

Για τις ακροδεξιές ομάδες το zog (zionist ocupied government) είναι ο πυρήνας. Για την Αλ Κάιντα και άλλες ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες ο πυρήνας είναι μια ιουδοχριστιανοκαπιταλιστική συνεργασία που έχει σαν στόχο να καταστρέψει το ισλάμ. Για τις ακροαριστερές και αναρχικές ομάδες αυτό που κυριαρχεί είναι η καταγγελία των αστών που δήθεν εμπνέονται από τον μαρξισμό και συνεργάζονται με την ελίτ προκειμένου να οδηγήσουν σε νέα παγκόσμια τάξη και σε μια ολοκληρωτική διεθνή διακυβέρνηση. 

Α. Γενικές αρχές θεωριών συνωμοσίας

Δέκα αρχές που ακολουθούν οι μυημένοι σε κάθε θεωρία συνωμοσίας (Alain Bihr, Le Monde Diplomatique, 2010): 

    • Να μη μιλάμε για συνωμοσία: Υποστηρίζουν ότι η αλήθεια θα απελευθερώσει αφού αποκαλυφθεί το σχέδιο κυριαρχίας και αφού καταγγελθεί η δήθεν αντικειμενική πληροφορία των ΜΜΕ. 

    • Διεκδίκηση της πρωτοπορίας: Δεν πιστεύουν τις επίσημες εκδοχές, θεωρούν ότι η πλειοψηφία είναι ανίκανη να προστατευθεί από την προπαγάνδα του συστήματος, ενώ η μειοψηφία που αυτοί εκπροσωπούν έχει τη γνώση που δεν έχουν οι άλλοι. 

    • Να στηριζόμαστε δήθεν στην επιστήμη και τη λογική, τις οποίες διαστρέφουμε: Για παράδειγμα, επικαλούνται έναν τέως ερευνητή που αποχώρησε διαμαρτυρόμενος, έναν αιρετικό επιστήμονα κοκ. 

    • Να θέτουμε συστηματικά το ερώτημα: «ποιος ωφελείται από το έγκλημα που διαπράττεται». 

    • Αναζήτηση των διαταρακτικών λεπτομερειών: Δηλαδή τις αποχρώσεις που συμβάλλουν στην αμφισβήτηση της κυρίαρχης άποψης. 

    • Απόρριψη του τυχαίου και της αβεβαιότητας: Δεν υπάρχουν συμπτώσεις, κάθε γεγονός έχει τη σημασία του. 

    • Να στηριζόμαστε σε ιστορικά γεγονότητα: Τεκμηρίωση μέσω της σύγκρισης πολύ διαφορετικών μεταξύ τους γεγονότων. 

    • Να μην υποτιμούμε τον αντίπαλο. 

    • Ποτέ να μην υπερτιμούμε τον αντίπαλο και την ισχύ του. 

    • Αρνηση των αντιθέσεων: Πρέπει να υπάρχει συμπαγής αφήγηση η οποία να μην επιτρέπει ρήγματα. 

Παρά τη μεγάλη ετερογένεια των θεωριών συνωμοσίας υπάρχουν τρεις κεντρικοί άξονες που μπορεί να συνδέουν την εξάπλωσή τους: 

    • Το άτομο που έχει ρευστή ταυτότητα υποτάσσεται στη συλλογική ταυτότητα και δεν υπάρχει παρά δια μέσου της ομάδας αναφοράς που γίνεται συμβολική καταγωγή. 

    • Ζωή σημαίνει πάλη για το καλό μέσα από τον θρίαμβο του πιο δυνατού και του καλύτερου. Επομένως, η ανάπτυξη της ξενοφοβίας και του ρατσισμού μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από αυτή τη συλλογιστική. 

    • Η ταύτιση με αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας βοηθά στη μείωση του άγχους, στην εκφόρτιση της επιθετικότητας, στον περιορισμό του φόβου απέναντι σε έναν κόσμο που δεν ελέγχουμε. 

Β.Ερευνητικά δεδομένα

Γιατί ο κόσμος πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίες γύρω από την πανδημία; Τα στοιχεία προέρχονται από μια σύγχρονη έρευνα (Μάρτιος 2020) από διάφορα πανεπιστήμια των ΗΠΑ με τη συμμετοχή του Χάρβαρντ. 

Δύο είναι οι κυρίαρχες πεποιθήσεις: 

    • Η απόρριψη της πληροφόρησης που προέρχεται από επιστήμονες και θεσμικά πρόσωπα κύρους. 

    • Η αντίληψη ότι υπάρχουν κίνητρα ιδεολογικά και οπαδικά πίσω από την παρουσίαση όσων σχετίζονται με την πανδημία. 

Τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν είναι τα ακόλουθα: 

    • Πόσο διαδεδομένες είναι οι συνωμοσιολογικές απόψεις; 
    • Ποιοι ψυχολογικοί, πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να τις εξηγήσουν; 
    • Μπορεί ο οπαδισμός και παραινέσεις από πολιτικούς ηγέτες, όπως ο πρόεδρος των ΗΠΑ, να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία; 

Τα βασικά ευρήματα: 

Μέσα από την επιδημιολογική μελέτη ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού των ΗΠΑ (17-19 Μαρτίου 2020) διερευνήθηκε η επικράτηση και οι συσχετίσεις των πεποιθήσεων σχετικά με τις δύο θεωρίες συνωμοσίας για τον Covid 19. 

    • Δόθηκε από τις επίσημες αρχές και τα ΜΜΕ υπερβολική διάσταση στο υγειονομικό πρόβλημα. 

    • Χρησιμοποιήθηκε η πανδημία για να πληγεί ο πρόεδρος. 

    • 29% των πολιτών συμφωνούν ότι η απειλή του κορονοϊού έγινε αντικείμενο υπερβολής προκειμένου να καταστρέψουν τον πρόεδρο Τραμπ

    • 31% συμφωνούν ότι ο ιός δημιουργήθηκε και διαχύθηκε βάσει σχεδίου. 

    • Οι ισχυρότεροι προβλεπτικοί παράγοντες αυτών των ιδεών είναι α)μια ψυχολογική προδιάθεση προκειμένου να απορριφθεί η πληροφόρηση και η αφήγηση των γεγονότων της πανδημίας από τους ειδικούς (διάψευση-denialism), β) η τάση για conspiracy thinking, γ)πολιτικά και ιδεολογικά κίνητρα. 

    • Η στήριξη στον Ντ. Τραμπ έχει υψηλή στατιστική συσχέτιση με την πεποίθηση ότι η απειλή από τον κορονοϊό παρουσιάστηκε ως υπερβολική. 

    • Η συσχέτιση είναι ακόμη ισχυρότερη για τους πολίτες που είναι οι πλέον πολιτικοποιημένοι οι οποίοι υιοθέτησαν την αρχική προσέγγιση του Τραμπ ότι it s not a big deal. 

    • Η πεποίθηση ότι ο ιός κατασκευάστηκε είναι πολύ ισχυρότερη μεταξύ αυτών που αυτοπροσδιορίζονται ως Ρεπουμπλικανοί και Συντηρητικοί σε σχέση με τους Δημοκρατικούς και τους Φιλελεύθερους. 

Παράγοντες που εξηγούν αυτά τα αποτελέσματα κατά σειρά σπουδαιότητας: 

    • Συνωμοτική σκέψη.

    • Διάψευση. 

    • Οπαδισμός. 

    • Ιδεολογία (συντηρητική)

    • Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. 

    • Υψηλό θρησκευτικό αίσθημα. 

    • Νεαρές ηλικίες. 

    • Χαμηλό εισόδημα νοικοκυριών. 

    • Περισσότερο γυναίκες παρά άντρες. 

    • Μαύροι. 

    • Ισπανόφωνοι. 

Γ.Απόπειρα ερμηνείας των θεωριών συνωμοσίας

Συμπληρωματικά και σε συνάρτηση με την ήδη αναφερθείσα ψυχαναλυτική προσέγγιση της εισαγωγής σχετικά με τον φανατισμό και τον εθνικισμό, μπορούμε να παρατηρήσουμε και άλλους τρόπους λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας σε σχέση με την πανδημία: 

    • Δαιμονοποίηση του άλλου ή του εχθρού, δηλαδή την ορθολογική προσέγγιση, τον οποίο η κλειστή ομάδα θεωρεί υπαίτιο της καταστροφής. 

    • Απονομιμοποίηση μετριοπαθών φωνών που στηρίζονται σε επιστημονική τεκμηρίωση και τις κατατάσσουν ως μέρος της συνωμοσίας. 

    • Ενθάρρυνση κλειστής ομάδας φανατικών ακόμη και για προσφυγή στη βία μέσα από την αναπαραγωγή ακραίας συνθηματολογίας ώστε να αφυπνιστεί ο λαός. 

    • Οι θεωρίες συνωμοσίας προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ κυβερνήσεων και κοινωνίας. 

    • Η ασυνείδητη ομαδική προσχώρηση σε ανορθολογικές θεωρίες μέσω της ομαδικής διάψευσης και της ομαδικής αυταπάτης ανακουφίζει από πρωτόγονα καταδιωκτικά άγχη και άγχη αφανισμού των ατόμων και της ευρύτερης ομάδας. 

3. Πολιτικοί προβληματισμοί 

Έχουν ενδιαφέρον οι παρατηρήσεις του Ντιντιέ Εριμπόν, γνωστού Γάλλου αριστερού διανοούμενου όσον αφορά ορισμένες κοινωνιολογικές και πολιτικές παρατηρήσεις την εποχή της πανδημίας:

    • Η σημερινή επίπονη κατάσταση της πανδημίας ανέδειξε τη σημασία του δημόσιου τομέα, των αγαθών που μας είναι απαραίτητα.

    • Η πανδημία ανέδειξε τις ανισότητες που είναι δραματικές. Όσο πιο φτωχός είναι κανείς τόσο πιο εκτεθειμένος είναι απέναντι στον ιό, δηλαδή στην ασθένεια και στο θάνατο. 

    • Η αντίφαση μεταξύ πολιτικής – συλλογικής και ατομικής ευθύνης. «Όταν μιλάμε για ατομική ευθύνη, ευρύτερα, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι πίσω από αυτήν μπορεί να κρύβεται μια άλλη συζήτηση που ενδεχομένως αποφεύγεται. 

    • Η πανδημία δεν είναι ούτε νεοφιλελεύθερη συνωμοσία ούτε μια εκδήλωση της βιοπολιτικής στο ανώτατο στάδιό της. Και έχει μεγάλη σημασία να προσέξει η αριστερά τι λέει απέναντι στο παραδοσιακό της ακροατήριο, το οποίο είναι πλέον κατακερματισμένο, διχασμένο και περιθωριοποιημένο.

Μια άλλη κοινωνιολογική προσπάθεια κατανόησης των θεωριών συνωμοσίας και των αρνητών του κορωνοϊού, πέρα από τις θεωρίες των ψεκασμένων, βρίσκεται στο εξής (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020): «η απουσία κάθε αριστερής αφήγησης για το μέλλον είναι καθοριστική. Μετά το 1990, η κατάργηση του κομμουνισμού, περιέργως, στέρησε και τις δύο εκδοχές της αριστεράς, ριζοσπαστική και σοσιαλ-δημοκρατική, από τη δική τους αφήγηση: ‘του ενός άλλου κόσμου που είναι εφικτός η πρώτη και της διαρκούς αναπαραγωγής της αναδιανομής η δεύτερη’. Η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία άρχισε να κυβερνά σαν χριστιανοδημοκρατία και η χριστιανοδημοκρατία σαν σοσιαλδημοκρατία. Η δημοσιονομική πειθαρχία, και όχι ο νεοφιλελευθερισμός, έγινε ο βωμός του μοναδικού θεού στον οποίο θυσίαζαν οι δύο πόλοι της μεταπολεμικής ευημερίας». 

Και συνεχίζει ο Σιακαντάρης: «Μέσα από την τεχνοκρατικοποίηση και αποιδεολογικοποίηση των πολιτικών συστημάτων, οι πολίτες αισθάνονται όλο και πιο αποξενωμένοι από την πολιτική, αισθάνονται ένα βαθύ έλλειμμα αξιοπρέπειας. Με την συνομωσιολογία «λαμβάνουν τα όνειρα εκδίκηση κάποιων πολιτών που έχουν χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Ο αγανακτισμένος, ο ψεκασμένος, ο ανορθολογικός αντιστέκεται στη μη αναγνώριση της αξίας του μέσα από την ταύτιση του με τον ανορθολογισμό και τον φανατισμό» (Σιακαντάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 22/11/2020). 

Η κοινωνία των πολιτών έχει πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την αντιμετώπιση αυτού του διάχυτου και επικίνδυνου ανορθολογισμού σε σύγκριση με τις κυβερνητικές ανακοινώσεις και την κυβερνητική προπαγάνδα. 
Οπως υπογραμμίζει εύστοχα ο κοινωνιολόγος Z. Bauman (2010) «σε ένα ρευστό περιβάλλον πρέπει να περιμένουμε μία πλημμύρα ή μία ξηρασία;».

*Παρέμβαση του καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής/ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Στέλιου Στυλιανίδη στην διαδικτυακή εκδήλωση του «ΣΗΜΕΙΟΥ» «Covid και ακροδεξιά / ο ιός εξαπλώνεται – οι μάσκες πέφτουν»

Δημοσιεύσεις Ιστοσελίδες • • • • By Γραμματεία Στυλιανίδη 0 Comments

Στέλιος Στυλιανίδης στο iEidiseis: Βρισκόμαστε μπροστά σε μια πανδημία ψυχικής υγείας

Πηγή: ieidiseis.gr

Συνέντευξη στον Βασίλη Σκουρή

Δραματική προειδοποίηση από τον κορυφαίο καθηγητή κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρο-ψυχαναλυτή και επιστημονικό σύμβουλο της ΕΠΑΨΥ.

«Τα μέτρα πρέπει να βγάζουν νόημα για να μπορούν να εσωτερικευθούν», τονίζει ο καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επιστημονικός σύμβουλος ΕΠΑΨΥ Στέλιος Στυλιανίδης.

Παρουσιάζει τα πιο πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα για την ψυχική υγεία τον καιρό της πανδημίας και σημειώνει ότι έχουμε αργήσει πολύ για τη διαμόρφωση στρατηγικής πρόληψης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης της πανδημίας ψυχικής υγείας που έρχεται.

Τι σημαίνει το δεύτερο lockdown για τον συλλογικό ψυχισμό;

Κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, σύμφωνα με στοιχεία έρευνας της ΔιαΝΕΟσις, οι Ελληνες παρουσίασαν εντυπωσιακά υψηλά ποσοστά αισιοδοξίας. Πάνω από το 86% του πληθυσμού είχε αίσθηση αυτοπεποίθησης απέναντι σε ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο, την πανδημία, αισιοδοξία και ταυτόχρονα αφέλεια: Ανάμεσα από τις γραμμές αναδυόταν η συλλογική αυταπάτη ότι κατά τον Σεπτέμβριο του 2020 θα είχαμε ξεμπερδέψει.

Ένας άλλος παράγοντας είναι καθοριστικός για την ερμηνεία των τότε αποτελεσμάτων: Η πεποίθηση ότι για την πανδημία δεν φταίμε εμείς αλλά ένας εξωτερικός εχθρός τον οποίο ενωμένοι αντιμετωπίζουμε με ενισχυμένη συλλογική συνοχή και αυτοπεποίθηση.

Τώρα, στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, με στοιχεία της ΔιαΝΕΟσις τον Σεπτέμβριο το ποσοστό της αισιοδοξίας μειώνεται κατακόρυφα στο 57% με εμφανή μείωση της εμπιστοσύνης, αύξηση φόβου μόλυνσης και διχασμό απέναντι στις αποφάσεις για τα μέτρα. Στοιχεία από την ίδια έρευνα δείχνουν ότι το 55,4% έχει χειρότερη ψυχολογική διάθεση, το 76% έχει μειώσει καθοριστικά τη συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις και συναναστροφές.

Πριν από το τωρινό lockdown είχε ήδη βαθύνει η συνειδητοποίηση της διάρκειας και της έκτασης του φαινομένου, όπως και ο φόβος για την αβέβαιη παράταση μέχρι την οριστική αντιμετώπισή του

Συμπερασματικά: Πριν από το τωρινό lockdown είχε ήδη βαθύνει η συνειδητοποίηση της διάρκειας και της έκτασης του φαινομένου, όπως και ο φόβος για την αβέβαιη παράταση μέχρι την οριστική αντιμετώπισή του.

Έχω τη στέρεη πεποίθηση ότι αυτά τα ποσοστά θα χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου, με αύξηση του άγχους, του φόβου, της αβεβαιότητας, της οικονομικής ανασφάλειας και του στρες

Έχω τη στέρεη πεποίθηση ότι αυτά τα ποσοστά θα χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου, με αύξηση του άγχους, του φόβου, της αβεβαιότητας, της οικονομικής ανασφάλειας και του στρες.

Παίζει ρόλο η ποιότητα διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης;

Ασφαλώς. Η αντιφατικότητα, οι παλινωδίες, οι ανακολουθίες και η ασυνέπεια στις αναγγελίες των μέτρων μειώνουν την ανθεκτικότητα του πληθυσμού, εμποδίζουν την εσωτερίκευσή τους μέσα από μια επαρκή λειτουργία νοηματοδότησης και ενισχύουν την καχυποψία που μπορεί να φτάσει μέχρι και σε θεωρίες συνωμοσίας, την απαισιοδοξία, τον θυμό, τον φόβο και την αβεβαιότητα. Για παράδειγμα, η ανεπαρκής ενίσχυση των ΜΜΜ σε όλο το διάστημα που μεσολάβησε από το πρώτο lockdown, ο αριθμός των μαθητών ανά σχολική αίθουσα και οι ελλείψεις προσωπικού για τον καθαρισμό των σχολείων, τα χαμηλά ποσοστά τηλεργασίας, συνωστισμός σε εκκλησίες, τα πολύ χαμηλά ποσοστά χρησιμοποίησης στοχευμένων τεστ σε ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, το κόστος πραγματοποίησής τους, οι τραγικές ελλείψεις μόνιμου προσωπικού στο ΕΣΥ για την κάλυψη και των ΜΕΘ, η μη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης (burn out) του υγειονομικού προσωπικού μετά τους ύμνους στους «ήρωες», όλα αυτά αποτελούν στοιχεία που επηρεάζουν καθοριστικά τη στάση της κοινωνίας.

Τι θα έπρεπε να κάνει η κυβέρνηση;

Απέναντι σε ένα διαρκές τραυματικό γεγονός, όπως αυτό της πανδημίας, το οποίο εγκαθίσταται σε ένα ήδη κουρασμένο από τη δεκαετή κρίση κοινωνικό σώμα, η πολιτεία οφείλει με ειλικρίνεια και διαφάνεια να προτείνει μια δέσμη συνεκτικών μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας τα οποία να βγάζουν νόημα. Όταν οι κοινωνικοί δεσμοί αδυνατίζουν, η επικοινωνία γίνεται «ασώματη», τα εξωτερικά σημεία αναφοράς ρευστά και αβέβαια, η σχέση με το άγχος θανάτου καθημερινή, τότε είναι καθοριστική η σημασία μιας αποφασιστικής ηγεσίας που να ακολουθεί στο σωστό χρόνο τις εισηγήσεις των ειδικών. Ούτε πριν ούτε μετά. Διαφορετικά, η διάχυτη καχυποψία υπερβαίνει τις δυνατότητες του ψυχισμού να επεξεργαστεί τόσο μεγάλη εντροπία και ασάφεια.

Ο χώρος και ο χρόνος, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, ανατρέπονται, συγχέονται, δεν αποτελούν πια τα καθημερινά σημεία αναφοράς τα οποία λειτουργούν ως αυτο-ηρεμιστική διαδικασία, και ατομικά και συλλογικά.

Η μαζική έξοδος του κόσμου στους δρόμους την Παρασκευή φαίνεται ότι είναι δείκτης ισχυρής εκφόρτισης ενός συλλογικού άγχους και φόβου πριν από το κλείσιμο και μιας προσωρινής υπομανιακής ψυχικής κίνησης η οποία ενισχύει την αυταπάτη μιας δήθεν κανονικότητας. Όλα, έστω για μια μέρα, είναι όπως πριν

Η μεγάλη κίνηση στους δρόμους την παραμονή του lockdown τι δείχνει;

Η μαζική έξοδος φαίνεται ότι είναι δείκτης ισχυρής εκφόρτισης ενός συλλογικού άγχους και φόβου πριν από το κλείσιμο και μιας προσωρινής υπομανιακής ψυχικής κίνησης η οποία ενισχύει την αυταπάτη μιας δήθεν κανονικότητας. Όλα, έστω για μια μέρα, είναι όπως πριν. Θα λέγαμε ότι, στιγμιαία, είναι μια προσπάθεια επιφανειακής επούλωσης του συλλογικού τραύματος. Βέβαια, αυτή η συμπεριφορά δείχνει και έλλειμμα εμπιστοσύνης απέναντι στο σύστημα που υπαγορεύει τη συνθήκη εγκλεισμού.

Η πανδημία, σε τελική ανάλυση, ποιες επιπτώσεις έχει στην ψυχική υγεία;

Υπάρχουν πρόσφατες μελέτες, όπως η πανευρωπαϊκή COH-FIT η οποία διεξάγεται και στη χώρα μας με πρωτοβουλία της Β Ψυχιατρικής κλινικής του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή ψυχιατρικής Β. Μποζίκα (το διάστημα από 26-4 έως τέλος Ιουνίου σε 7.467 άτομα, με διάμεση ηλικία αντρών τα 42 έτη και γυναικών τα 40).

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της μελέτης υπό τον καθηγητή Μποζίκα δείχνουν εντυπωσιακή αύξηση των επιπέδων του στρες και στα δύο φύλα κατά 20 μονάδες τις τελευταίες δύο εβδομάδες συγκριτικά με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Υψηλότατα είναι τα ποσοστά του στρες στους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών (96,32%)

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δείχνουν εντυπωσιακή αύξηση των επιπέδων του στρες και στα δύο φύλα κατά 20 μονάδες τις τελευταίες δύο εβδομάδες συγκριτικά με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Υψηλότατα είναι τα ποσοστά του στρες στους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών (96,32%).

Άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα αυτής της μελέτης είναι η αύξηση των επιπέδων της μοναξιάς του πληθυσμού με επιδείνωση που αγγίζει το 69,62%, με εντυπωσιακή αύξηση στα ηλικιωμένα άτομα (96,15%).

Επίσης, η αύξηση των επιπέδων του θυμού με επιδείνωση κατά 71% σε σύγκριση με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Υψηλότερα είναι τα επίπεδα θυμού στους νεαρούς ενήλικες και ακόμη περισσότερο στους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών.

Για να πούμε και κάτι αισιόδοξο, παρατηρήθηκε βελτίωση της κοινωνικά επωφελούς συμπεριφοράς (αλληλεγγύης) σε σύγκριση με την προ πανδημίας περίοδο.

Σημειώνεται, εξάλλου, ότι η αύξηση της χρήσης του ίντερνετ, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ΜΜΕ άγγιξε το 84,7%.

Από διάφορες έρευνες στο εξωτερικό συγκλίνουν τα ευρήματα αύξησης του άγχους, της κατάθλιψης, της χρήσης ουσιών και της ενδοοικογενειακής βίας, αλλά επίσης της αυτοκτονικότητας των νέων.

Οι κοινωνικές ανισότητες, η εργασιακή ανασφάλεια, η φτωχοποίηση και η οικονομική δυσπραγία συνδέονται με την αύξηση του χρόνιου στρες το οποίο εγκαθίσταται σε προϋπάρχον έδαφος από την οικονομική κρίση.

Χρόνια νοσήματα όπως η υπέρταση, η παχυσαρκία, οι δυσλιπιδαιμίες, ο διαβήτης τύπου 2, τα αυτοάνοσα νοσήματα, το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και πόνου, οι διαταραχές διατροφής, οι σωματοποιήσεις του στρες μπορεί να συνδυάζονται με την προαναφερθείσα ψυχιατρική παθολογία. Κάποιες φορές συμπλέκονται με επικίνδυνες κα παραβατικές συμπεριφορές (επιθετικότητα, επικίνδυνη οδήγηση, αντικοινωνική συμπεριφορά). Όλα αυτά μαζί, στοιχεία μιας γενικότερης ψυχοσωματικής ευαλωτότητας, συνθέτουν την απαισιόδοξη πρόβλεψη έκλυσης μιας πανδημίας ψυχικής υγείας.

Τι να κάνουμε;

Στο πρώτο κύμα της πανδημίας αποδείχτηκαν σαν αποτελεσματικές στρατηγικές αυτά που όλοι ξέρουμε: Άσκηση, ελεγχόμενη χρήση διαδικτύου, χόμπι, άμεση κοινωνική επαφή με αποστάσεις, εργασία στο σπίτι, υπεύθυνη ενημέρωση και, κυρίως, ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης και της φροντίδας προς τον συνάνθρωπο.

Η υγειονομική κρίση σε συνδυασμό με την ισχυρή οικονομική στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας

Η υγειονομική κρίση σε συνδυασμό με την ισχυρή οικονομική στήριξη από την ΕΕ μας δίνει τη δυνατότητα να επανασχεδιάσουμε και να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας δίνοντας έμφαση και σε στοχευμένες δράσεις ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, ενίσχυση των ανεπαρκών κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες αστικού και αγροτικού τύπου), δράσεις προαγωγής και αγωγής ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα για παιδιά και εφήβους, στοχευμένες δράσεις με πρότυπο καλές πρακτικές της ΕΕ για αντιμετώπιση της κατάθλιψης και πρόληψη της αυτοκτονικότητας και, τέλος, συστηματική ψυχολογική στήριξη των λειτουργών του συστήματος υγείας. Έχουμε ήδη αργήσει πολύ.

Το βασικό πρόταγμα είναι η στρατηγικής της «whole society approach», όπως προτείνει και ο ΠΟΥ, δηλαδή της δημιουργίας ισχυρών κοινοτικών δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης.

Δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη χωρίς γενναία επένδυση στην υγεία, στην ψυχική υγεία και στην καινοτομία.